ATELIER SCHAFRAT NUENEN - VINCENT VAN GOGH

Alhoewel het huisje van koster Johannes (Leonardus) Schafrat (14-05-1847-21-03-1924) van de Sint Clemenskerk aan het Heieind maar klein was kon Vincent daar toch een ruim atelier huren van 2 kamers en mocht op de droge zolder slapen, weliswaar onder dakpannen maar wel een bed.

Het was een hele verbetering na het mangelkamertje verderop in de tuin van de pastorie.

Voor Vincent wel een uitkomst maar ook opmerkelijk dat een protestantse zoon van de dominee bij een katholieke koster huurde voor 75 gulden per jaar.

De koster was gekomen met zijn vrouw Adriana van Eerd (17-6-1839-30-5-1930) vanuit Beek en Donk en was van oorsprong kleermaker en vrij laat, op 36 jarige leeftijd, met Adriana getrouwd die 29 was. Ze zouden 7 kinderen krijgen.

Hij zou 40 jaar koster blijven, maar was ook nog organist.

Als koster assisteerde hij niet alleen pastoor Andreas Pauwels maar verhuurde ook ooit een kamertje aan kapelaan Beekman.

In de tijd van Vincent was er ook een nieuwe boreling n.l. Petronella, Maria (02-01-1885) en Vincent moet haar wel hebben horen huilen in het gehorige huisje.

Eerst na de verhuizing was Vincent nog wel thuis blijven slapen en eten maar dat veranderde na de dood van zijn vader Theodoor.

Dit atelier is ook vaker bezocht door zijn schilders kennissen en leerlingen uit Eindhoven zoals Willem v.d. Wakker, Antoon Hermans, Anton Kerssemakers, Dimmen Gestel en de rondtrekkende vriend Anton van Rappard waarmee hij tot in Son en Breugel de omtrek bezocht.

Ook zocht hij met hen nieuwe locaties en hutten achter de Collse Molen, zoals hij ook met Dimmen Gestel deed en deze verhaalde betreffende de tochten door de Tongelrese Boschjes waarbij ze "Het Grote Ven" bezochten.

Antoon Kerssemakers zou zijn eigen herinneringen opschrijven en een tekening maken zoals het atelier bij de koster in zijn geheugen stond. Op een tekening (JH 760) van zijn atelier van Vincent staat ook nog heel klein het schilderij van "de Aardappeleters", welk hij bij de familie de Groot aan de Gerwense weg schilderde en op zijn kant had geplaatst (april/mei 1885). Hij bracht het origineel naar Anton Kerssemakers in Eindhoven, omdat hij bang was eraan door te werken en te verprutsen zolang het nog nat was. In de tekening staat het schilderij van de aardappeleters naast de deur, dat lijkt een buitendeur te zijn.

Of zijn beide ateliers wel een buitendeur hadden is niet te zien. Het schuine dak doet vermoeden dat het de voor of achterkant is van het huis.

In elk geval had Vincent ten tijde van de mangelkamer bij de pastorie de studie van de Aardappeleters nog niet gemaakt.

Bij een recent bezoek in 2011 aan Jan Schafrat, de kleinzoon van de koster, aan een gezellige ronde tafel met een kopje koffie en plakje cake erbij in Geldrop, weet deze te vertellen dat volgens zijn oma Vincent werd gezien als een vieze rommelmaker en dat ze het maar brandgevaarlijk vond dat hij zijn pijp rookte in bed.

Of hij ook dames/modellen bezoek ontving is niet duidelijk maar in zo’n kleine ruimte met zoveel bewoners en in het centrum van een dorp kan niet veel geheim gehouden worden.

Er waren indertijd niet meer dan 2.500 inwoners die elkaar allemaal kenden waarschijnlijk.

Van Jan kreeg ik ook nog een foto van zijn opa omdat hij vond dat deze vaak zo lelijk en oud is afgebeeld. Ook kreeg ik een fotootje van zijn oma en van de zolder waar Vincent geslapen zou hebben. De bewuste stoel zou ooit verkocht zijn aan het Wieger-museum in Deurne maar met een knipoog is verteld dat er ook zo eentje zou staan in de Ardennen.

Helaas is het huisje afgebroken en verloren gegaan en is indertijd een nieuw café Schafrat gebouwd.

Op de oude locatie zou het de moeite waard zijn om met archeologen eens in de tuin te graven naar resten uit die tijd.

Herinnering van Anton Kerssemakers (in de Groene Amsterdammer, april 1912) aan het atelier bij Schafrat:

"Ge stond verbaasd zoals alles volhingen stond met schilderijen, tekeninen in waterverf en krijt, koppen van mannen en vrouwen waarvan de kafferachtige wipneuzen, uitstekende jukbeenderen en grote oren sterk geaccentueerd, de knuisten vereeld en gegroefd. Wevers en weefstoelen, spoelsters, aardappel-pootsters, onkruidwiedsters, ontelbare stillevens, wel tien studies in olieverf van het oude reeds genoemde kapelletje in Nuenen waarmee hij zo gedweepte en dat hij ook in alle jaargetijden en onder alle weersgesteldheden gschilderd ghad (later is dit kapelletje door de Nuenese vandalen, zoals hij ze noemde, gesloopt). Een grote hoop asch rondom de kachel, die nooit borstel of kachelglans gezien had, een paar stoelen met uitgerafelde biezenzittingen en een kast met wel 30 verschillende vogelnesten, allerlei mos en planten uit de heide meegebracht, enige opgezette vogels, spoel, spinnewiel, bedpan, alle boerenwerktuigen, oude petten en hoeden, gore vrouwenmutsen klompen etc."

Zie tekening uit zijn brief van plattegrond en beschrijving.

Vincent had de huur voor het atelier vooruit betaald omdat hij nog van plan was terug te komen vanuit Antwerpen. Echter schrijft hij in brief 556 van januari 1886 dat terug te gaan om in te pakken weinig zin heeft.

Na maanden is een en ander verstuurd naar Breda waar een op zich zelf staand avontuur is begonnen.

Moeder Schafrat zal de rommel zoals de vogelnesten, kleding, gereedschap, verzamelingen (maar buiten de kisten) wel goed hebben laten uitmesten en laten weggooien door landbouwer Huizing en tuinman Rijke. Maar waar dat gebleven zou zijn is natuurlijk een raadsel.

Er schijnt nog wel een en ander op de zolder van het fabriekje Begemann in Nuenen geplaatst te zijn.

Peter Nagelkerke, 12-2-2013.

Anton Kerssemakers, Eindhoven 23-6-1914.

Tekent en beschrijft atelier van Van Gogh bij koster Schafrat, Heieind te Nuenen.

Brief aan Den Heer Johan Briede Rijswijk:

"Zoover mij nog mogelijk is voldoe ik gaarne aan Uw aanvrage. Het is echter bijna 30 jaren geleden zoodat mijn herinnering en behalve de persoonlijke wel verdwenen althans vertraagd zijn. Ik noteer hier onder wat mij nog voor de geest staat en moet U verder maar mijn artikel in de Groene zien te behelpen. De kasten waren niet noch antiek het kon trouwens niet kostbaar zijn in zijn bezit, aller getuigde van geld gebrek doch dat hij zich met alles te behelpen maakte veel zelf of liet hij een gewoon timmerman alles maar maken volgens zijn aanwijzingen zooals ezel, schilderkisten, perspectief-raam, stoeltje, alles.

Alleen heeft hij een klein schilderskistje van Schonfelt laten komen Dusseldorff van zinkt blik en dat had heel wat in gehad."

Met wat giswerk in verband met onduidelijke tekst.

Met het schilders kistje reisde hij ook naar Amsterdam. En schijnt zowel verf, penselen, palet, flesjes en andere schilders benodigdheden te bevatten.

Ateliertekening: 1-2 - Banken op manshoogte waarop studies van alles;
3-4 Kasten met vogelnesten, mossen, klompen, enzovoorts;
5 Kachel met een berg van as er omheen, in alle hoeken boerengereedschap, et cetera. Overal links en rechts op de vloer en op stoelen, tekeningen, studies, illustraties vooral de Geografic;
enfin: een echte rommelboel.

Zie tekening in brief 454.