FAMILIE GESTEL
DEEL 1
De familie Gestel kwam vanuit Dirksland, Zeeland. Johannes (1824-1894) was een kleermaker, maar zijn zoon Dirk begon een drukkerij, samen met Johannes Baart. in 1880 achter het woonhuis aan de Langedijk (Vestdijk) en Nieuwstraat.
Klaas Verlaan werkte daar als rechterhand van de kunstzinnige zoon Dimmen Gestel, die een klassieke opleiding als lithograaf heeft gehad in Amsterdam en in 1886 cum laude slaagde.
Er hingen werken van hem in Museum Kempenland te Eindhoven.
Vincent raakte bevriend met Dimmen en hij kwam niet alleen vaak op de drukkerij voor drukinkten om zijn verf donkerder te krijgen maar ook voor papier en om Dimmen les te geven.
Een andere vriend, Anton van Rappard, kwam ook wel op bezoek en ze wisselden informatie uit over het gebruik van drukinkten in de verf.
Vincent vroeg ook broer Theo in Parijs om hem op de hoogte te houden van alle nieuwe technische mogelijkheden die in de lithografenwereld werden ontwikkeld.
In 1858 werden bij de firma Goupil, waar Theo later zijn carrière maakte, al lithografische prenten gedrukt en gereproduceerd vanaf fotografisch materiaal. Ook kunstenaars, zoals Toulouse Lautrec, maakten al fantastische posters met het steendrukprincipe en konden zich botvieren op deze nieuwe technieken. Later tekenden ook Picasso en Matisse veelvuldig op de Lithografische steen.
Vincent en Dimmen zwierven samen op de Hoge Heide tussen Woensel en Tongelre (waar het Wasven lag) en de Tongelresche Boschjes en de Raauwe Velden om vanuit de Collse watermolen te tekenen en schilderen.
Daar woonde ook een oud vrouwtje "heksenkop" genaamd en Vincent kan haar best getekend hebben omdat hij zei dat het een onschuldig vrouwtje was die voor de deur haar aardappelen uitdeed.
|
|
Vincent liet daar zijn werk fotograferen en de afdrukken werden gebruikt voor visitekaartjes.
Zo werd Vincent eigenlijk al zijn eigen reclamejongen, maar het mocht niet baten.
Lithografie ontwikkelde zich ook van handmatig getekende prenten tot fotografische lithografie en maakte furore in de groeiende markt voor sigaren. Mignot en de Block was een goede afnemer en een zusje van Gestel, Anna, was vriendin van Marian Mignot, die zelf ook verdienstelijk schilderde.
De specialistische lithografen vonden later hun weg in de Eindhovense industrie.
Uiteindelijk werd na 125 jaar de Firma Gestel overgenomen door Vrijdag Premium Printing welke een wereldmarkt bezet.
Nadat Philips, naast hun reclame uitingen, ook nog eens met semiconducters en chips ging produceren kwam dit specialisme als "basisprincipe" goed van pas als microfabricage; echter met ongelooflijke technologische vooruitgang en is voor ASML een wereld succes.
Helaas heeft van Gogh als lithograaf geen carrière gemaakt maar mocht u op zolder nog ergens zo'n prent vinden wees er dan uiterst voorzichtig mee, want het papier was slecht.
Trouwens: de gevonden blauwe verf kan ook best drukinkt geweest zijn van Gestel, want drukinkt bevat ook lijnzaadolie en vernis met pigmenten.
Dus wie weet. |
DEEL 2
VRIEND EN LEERLING
Dimmen Gestel, geboren op 31-8-1862, is vooral beschreven als vriend/leerling van Vincent van Gogh (1883-1885 in deze regio). In zijn jonge jaren studeerde Dimmen in Amsterdam op de Rijksnormaalschool voor zijn M.O. akte tekenen waarvoor hij cum laude slaagde en intussen van Gogh vergezelde op zijn schilders tochten als hij tussendoor thuis was.
Vooral in de omgeving van de biotoop Eindhoven en volgens de overleveringen van Dimmen zelf bezocht hij, tekenend en schilderend met Vincent, de Tongelrese Boschjes en hoge heide tussen Tongelre en Woensel, het gebied rond de Collse watermolen, de Raauwe velden en Opwettense watermolen.
Ook bezocht Dimmen het atelier van Vincent, zelfs als deze daar niet was of Vincent kwam naar de drukkerij om te wachten totdat Dimmen thuis kwam. Dan ging hij ook nog eens het werk van Dimmen en een andere vriend bekritiseren. Vincent bezocht drukkerij Gestel (plaatje 1 en plaatje 2) om drukinkten te krijgen om zijn werk nog donkerder te maken.
Ook bestelde hij een litho-steen waarop hij in de drukkerij zijn bekende prent maakte van "De Aardappeleters" door te tekenen met lithografisch krijt maar ook door erin te krassen en te beduimelen.
Dimmen tekende deze herinneringen op in het Eindhovens Dagblad op 10-12-1930 in 15 afleveringen en schreef een brief aan Albert Plasschaert Den Haag 13-7-1912.
FAMILIE GESTEL
De Nederlands hervormde familie Gestel kwam oorspronkelijk uit Dirksland, Paardenmarkt 78 (Zeeland) waar vader Jan,19-4-1824, overleden in 1894, een kleermakersbedrijf had en kinderen.
De oudste zoon, genaamd Willem, 22-7-1853 tot 13-2-1952 (en dus bijna 100 jaar werd).
Dirk (15-10-1858 en overleden 17-12-1938.
Dochter Anna, 3-11-1859, zou ongeveer 96 jaar oud worden en overleed op 23-6-1953.
Dimmen, 31-8-1862, ongehuwd overleden op 30 juli 1945.
Willem (22-2-1853 tot 13-2 1952) zou zich in Woerden vestigen als huisschilder om uiteindelijk directeur te worden van de Teekenschool aldaar.
Zijn zoon Leendert (22-11-1881) was de later bekende Leo Gestel, die zo genoemd werd door zijn vrienden omdat hij zeer verdienstelijk kon tekenen en men hem vergeleek met Leonardo da Vinci.
Leo zou ook van zijn Oom Dimmen nog les gehad hebben.
Vanaf zijn 30e had Leo altijd maagklachten en was vaak ziek. Hij zou in 1952 overlijden.
Leo Gestel zou een van de grote vernieuwers worden in de Nederlandse kunstgeschiedenis en was in contact met beroemd geworden Nederlandse schilders en medeoprichter van de Hollandse Kunstenaarskring. Bijna de gehele familie Gestel was muzikaal en er werden muziekavonden bij hen thuis in Eindhoven georganiseerd door hun medewerker/lithograaf Klaas Verlaan, die zelf ook een muzikale pianospelende moeder had.
Klaas hielp van Gogh ook zeer gereserveerd met de vervaardiging van de litho van "De Aardappeleters" en het drukken daarvan.
Klaas verzorgde de zang.
Zus Anna Gestel geboren in Dirksland (3-11-1859) speelde piano en Dirk de Altviool.
Anna was ook bevriend met Marian Mignot, dochter van de grote tabaksfabrikant Mignot & de Block.
Een schilderij is in bezit van Marianne Mignot.
Marian had les gehad van Theophile de Bock in den Haag, aanhanger van de Barbizonschool.
Vincent van Gogh kon de kleurtjes niet zo waarderen. Later zou Marian nog een jaartje studeren in Parijs.
DE ONDERNEMING/DRUKKERIJ GESTEL & ZN
Dirk Gestel werkte in 1878 als kostleerling/deelgenoot bij Johannes A. Baart in een steendrukkerij in de Nieuwstraat.
Uiteindelijk is vader Johannes Gestel met vrouw Jannetje naar Eindhoven getrokken en koopt voor zijn zoon Dirk in 1888 een drukkerij, Gestel & co, in een voormalige sigarenfabriek.
In 1883 was de samenwerking met J.A. Baart al verbroken of uitgekocht en Dirk nam de leiding.
Dimmen zou in het bedrijf de artistieke leiding krijgen over het creatieve lithografische personeel en lid worden van de Vereniging de Bouwkundige Vakken waarvoor hij ook reclamemateriaal ontwierp.
In 1892 wordt Dimmen lid van de Vereniging de Bouwkundige vakken waarin een aantal belangrijke notabelen van de Eindhovense industrie, onderwijs en overheid zaten. Gestel ontving in 1893 een gouden medaille van de Vereniging de Bouwkundige Vakken en een diploma. Het werk is terug te zien in het brievenhoofd van hun correspondentie en rekeningen. |
Op 18 Augustus 1915 is Dimmen als oom getuige bij het huwelijk van Frederika Gestel die trouwde met predikant Dirk van Peursem uit Eindhoven.
Gestel leverde ook materialen aan de Gemeentelijke Teekenschool aan de Markt.
Ze werden ook bekend door hun "andersoortig drukwerk" zoals sigarenringen en etiketten.
Meestal stonden ze vooraan als het ging om nieuwe ontwikkelingen in de chromolithografie en gingen van 6–kleuren naar 8 en zelfs 12 kleuren.
Ze verkregen vergunning, in 1897, om een 2½ pk gasmotor te installeren, waardoor ook sneller gemechaniseerd drukwerk geleverd kon worden. Wat hun concurrentie positie verstevigde.
Dirks dochter Jo trouwde met Hr. P.J. Schoonenberg, bleef directeur Glasfabriek bij Philips maar zette het bedrijf door onder de naam N.V. Drukkerij Gestel & Zn.
Ook kregen ze daar later opdrachten van in verband met posters van onder andere de sensationele Argenta lampen introductie.
Broer Dirk zou overlijden op 17-12-1938 en Dimmen stierf, ongehuwd, op 30 juli 1945 op 83 jarige leeftijd, net na de 2e Wereldoorlog en heeft dus de Sinterklaas-bombardementen op 6 december 1942 en 19 september 1944 op Eindhoven nog meegemaakt (en 2 wereldoorlogen) en overleefd.
Hij is begraven op de algemene begraafplaats van de Oude Toren in Woensel, welke hij ook vereeuwigde in een litho.
Hij woonde immers in de oorlog vlakbij en de granaten zullen wel in de buurt zijn ingeslagen.
De drukkerij zou bijna 130 jaar bestaan hebben maar ging failliet, volgens een kranten bericht van 1 juli 2009. Echter, zou een doorstart maken als Gestel Premium Printing met behulp van Vrijdag Premium Printing.
De drukkerij Vrijdag was overigens wat later in Eindhoven begonnen en het eerste succes was gebaseerd op het printen van muziekpartituren.
Op een foto, gekregen van Eugene van Heijnsbergen, zit Dimmen nog triomfantelijk bij een feestelijke gelegenheid in 1936 van een 40 jarige jubilaris uit 1896.
Zonder rancune is ook het personeel wel eens van het ene bedrijf naar het andere gegaan zoals uit het getuigschrift blijkt van opa Piet van Heynsbergen door werkgever Louis Vrijdag.
Het drukwerk van de firma's Gestel en Vrijdag stond heel hoog aangeschreven door hun kwaliteitsniveau.
KUNSTENAAR
Dimmen Gestel was klassiek geschoold, dus was het nogal een confrontatie met de werkwijze van Vincent van Gogh.
Tijdens hun schilders tochten vanaf 1884 heeft van Gogh ook het penseel overgenomen en Dimmen laten zien hoe hij moest schilderen.
Hij adviseerde zelfs de ouders van Dimmen om hem van school te halen en vond dat Dimmen talent had maar dat een klassieke opleiding niet nodig zou wezen.
Ook deelde hij met Dimmen de liefde voor landschappen, zonsondergangen en lange wandelingen.
Samen zochten ze ook nieuwe plaatsjes, boerderijen en hun bewoners. Ze trokken over de heide om de schapen te schilderden in de vroege ochtend. Dimmen beschrijft die werkwijze en wandelingen uitvoerig.
Ook dat Vincent op de drukkerij kwam om drukinkten te krijgen die Vincent verwerkte in zijn prenten en schilderijen.
Nadat Vincent vertrokken was is Dimmen nog vaak op bezoek geweest in de dorpen die hij met Vincent bezocht had en bij arme keuterboertjes en hij beschrijft hoe arm ze waren maar toch alles met hem deelden.
Hij moet later terug zijn gegaan naar Son en Breugel om de litho "de Heikneuters" te maken.
Geweldig mooi en vakkundig zijn de litho’s die Dimmen maakte van zijn vader, broer, moeder en de Oude Toren in Woensel.
Dimmen zou ook het reclamemateriaal ontwerpen voor een tentoonstelling voor handel, nijverheid en kunst voor de Vereniging de Bouwkundige Vakken. Waar hij ook in het bestuur zat in 1923 en welk werd verspreidt in de wijde omgeving.
Hij moet toen al in contact geweest zijn met de kunstenaars uit die tijd, die een studie- en tekengroep in Eindhoven hadden opgericht (1-10-1929 door Jan en André van Bergeijk).
Het was ook een L.O. tekenopleiding door Jacques Strouken en overgenomen door Kees Timmering. De locatie was in 1930 de Bergstraat welke wederom door Karel Vermeeren aangestuurd ging worden als opleiding tot tekenleraar, ontstaan uit de Eindhovense schetsclub.
Het is dan ook een start met de jongere generatie kunstenaars zoals Louis Baijens, Harrie Pardoel en wat weer de Kunstkring "de Kempen” zou worden in 1932.
Dimmen is vertegenwoordigd met een aantal prenten op een expositie in 1936 met de kopstukken uit die tijd zoals Harrie Maas. |
Deze prenten waren ook in bezit van "het Kempenland Museum" en nu in het Nederlands Steendruk Museum in Valkenswaard, wat een initiatief is van oprichter/conservator Ir. Peter-Louis Vrijdag.
Directeur Frank van Oortmerssen heeft de dagelijkse leiding van dit unieke museum en bouwt voortdurend om de historie van het steendrukken vast te leggen.
DIMMEN ALS BESTUURSLID VAN VERENIGING DE BOUWKUNDIGE VAKKEN
Deze vereniging van industriëlen en vooraanstaande notabele Eindhovenaren waren ook de aanstuurder van cultuur. De tentoonstellingen die ze toen al organiseerden betrok de leerlingen van de kunstzinnige tekenschool en mengde dat met de vakopleidingen.
Van deze ongeveer 20 leden was Dimmen Gestel al in 1892 lid geworden en een belangrijke kunstenaar en vooraanstaand werkgever.
APPENDIX
Van zand naar chips.
Het principe van het oude steendrukken naar moderne chip-fabricage is als basistechnologie nog hetzelfde.
Al in 1798 heeft Senefelder het steendrukken uitgevonden door elkaar afstotende materialen weer van elkaar te scheiden met een voorbewerkte steen als drager en in de huidige chipmachines van ASML op siliciumschijven.
Weliswaar is er een evolutionair proces geweest om het handtekenen met lithografisch krijt direct op de ondergrond te vervangen door fotografische technieken die nu tot op Nano-niveau kunnen "schrijven”.
Vooral rond 1900 was het maken van lithografieën door kunstenaars erg populair en we herinneren ons allemaal de prachtige posters uit die tijd.
De toepassing door Eindhovense drukkerijen zoals Gestel en Vrijdag (deze begon met partituren) voor de tabaksindustrie heeft een snelle industriële ontwikkeling doorgemaakt voor massafabricage.
Het waren toen vooral sigarenringen, etiketten en verpakkingen voor sigaretten.
Door de uitvindingen om fotografisch beeld over te brengen op een oppervlakte, al in 1939 en verbeterd in 1852, ontstonden nog veel meer mogelijkheden alhoewel het steendrukken populair bleef.
Echter uiteindelijk het onderspit moest delven.
Mede door de komst van Philips werden steeds meer communicatieve grafische applicaties gevraagd zoals reclame en verpakkingen.
Het vak van lithograaf was een lange specialistische opleiding voor mensen met talent daarvoor en ongelooflijke nauwkeurigheid. De handmatige resolutie van 40 punten of streepjes per cm was de beperking van de visuele kwaliteit.
De enorme groei van de industrie in de regio trok ook veel deskundigheid aan en ook creëerde men eigen opleidingen daarvoor.
Het gebruik van offset druktechnieken bracht een en ander in versnelling.
ELEKTRONISCHE TOEPASSINGEN
De uitvinding van de diode in 1904, welke in principe een aan-uit schakel functie was voor elektrische stroom.
Dit vinden we terug in de ontwikkeling en evolutie van de digitale wereld en de werking van onze computers.
Bij Philips werd na de uitvindingen in de U.S.A van de transistor in 1947 en het integrated circuit toegepast door de afdelingen Elcoma en Semiconductors. Het werd de tijd van miniaturisatie.
Door fenomenale lenzenstelsels om de schakelingen te verkleinen en producten en technologie werden "als een korreltje zand" (silicium) en draadloos (mobiel).
Door de afsplitsing van ASML is men wereldleider geworden in productiemachines.
Niet om firma Gestel, Vrijdag en van Gogh hiervoor het krediet te geven maar wel dat het een resultaat kan wezen om de concentratie van deskundigheid op een locatie te benutten en stimuleren, om onconventioneel creatieve innovaties tot stand te brengen.
Peter Nagelkerke, januari 2013 |