MARGOT BEGEMANN - ALGEMEEN 1

In de vroege Nuenense periode tussen 1883 en 1885 ontstond een verhouding tussen Vincent van Gogh en zijn buurvrouw Margot Begemann, dochter van een dominee. Zij leefde met haar zussen in het naastgelegen huis: Nuneville, Berg 24 te Nuenen.
Nadat de moeder van Van Gogh bij het uitstappen uit de trein naar Helmond haar heup gebroken had heeft Margot een naaiwerk-klasje van haar overgenomen.
Toen moet de relatie ontstaan zijn, alhoewel Margot ongeveer 12 jaar ouder was dan Vincent. Wat op grote bezwaren stuitte bij de zusters van Margot, maar ook slecht was gevallen bij Theodoor van Gogh, de vader van Vincent.

Over Margot zijn verschillende beschouwingen geschreven. Ze zou intelligent geweest zijn, wel belezen en sociaal gevoelig maar ook beticht worden van labiliteit (zwakte) en godsdienstwaanzin.
Gedurende de kortstondige intense relatie van enkele maanden wilde Vincent met haar trouwen en dat was met wederzijdse gevoelens.
Margot en Vincent maakten vaker wandelingen in het dorp Nuenen maar ook door de velden.
Het gebeurde ook dat het paartje intiem betrapt werd in huis, door een nichtje van Margot.

"Ik kon echter de brief niet afkrijgen en sedert heb ik U willen schrijven maar ik heb er geen woorden voor kunnen vinden. Er is iets gebeurt Theo, waar de meeste lui hier niets van weten, dus zwijgt gij dit als ’t graf, maar dat verschrikkelijk is.

Om alles zeggen zou ik wel een boek moeten schrijven-ik kan dat niet-Mej. Begemann heeft vergif ingenomen-in een oogenblik van wanhoop toen zij tegen hare familie gesproken had en men kwaad sprak van haar en mij, en zij raakte zoo van streek dat zij in een oogenblik van mijn inziens beslistte mania, het deed.

Theo, ik had al eens een dokter geraadpleegd over zekere verschijnselen in haar- ik had 3 dagen tevoren haar broeder onder 4 oogen gewaarschuwd dat ik vreesde zij een zenuwzinkingskoorts  zou krijgen en dat ik tot mijn leedwezen moest betuigen ik geloofde de familie B. al bijzonder onvoorzigtig handelde door zoo tegen haar te spreken als zij deden.

Nu, dit hielp niets, in  zooverre niet dat die lui mij twee jaar uitstelden en ik hier meest beslist niet in wou treden daar ik zeide, als hier van trouwen kwestie zou zijn het zeer spoedig moest of niet.

Nu Theo, gij hebt Mm. Bovary gelezen, herinnert U zich de EERSTE Mm Bovary, die stierf in een zenuw toeval? Zoiets was het hier doch gecompliceerd door innemen van gif. Zij had dikwijls als wij rustig wandelden of zoo tegen mij gezegd ”Ik wou dat ik nu sterven kon”-ik had nooit daarop geattendeerd-

OP een morgen echter valt zij op den grond. Ik dacht aan nog niets dan aan een beetje zwakte. Maar het werd erger en erger. Krampen. Zij verloor haar spraak en mompelde allerlei maar half verstaanbare dingen, zakte in elkaar met allerlei schokken, krampen etc.

Het was toch anders dan een zenuwtoeval ofschoon het er veel van had en ik kreeg plotseling argwaan en zei "Heb jij iets ingenomen soms?" Zij schreeuwde ”Ja”.

Nu toen maakte ik korte metten, zij wou ik haar zweren wou, 't nooit te zeggen tot iemand-ik zeide, best, -ik zweer je al je wilt maar op conditie dat jij direct het goedje maar uitbraakt-steek je vinger in je keel tot je braakt en anders roep ik de lui erbij.-

Enfin nu begrijpt ge de rest. Dat braken ging maar half en half en ik ging ermee naar haar broer Louis en zeide het tot Louis en liet haar een braakmiddel geven en ik ging direkt  naar Eindhoven, naar Dr. v.d. Loo.

Het was strychnine dat zij nam doch de dosis was te klein geweest of welligt heeft zij om zich te verdooven, chloroform of laudanum erbij genomen, wat juist tegengif tegen strychine zou wezen.

Maar kortom zij geeft nog spoedig het tegengif genomen dat v.d.Loo haar voorschreef.

Niemand weet ervan dan zijzelf, Louis B en gij en Dr. v.d. Loo en ik."

Toevoeging A:

Strychnine (oftewel rattenkruid) werkt op het zenuwstelsel en veroorzaakt na 15 tot 60 minuten een krampende verlamming en uiteindelijk ademstilstand. Een fatale dosis is 100 - 200 mg maar soms ook al bij 30 mg is er een dodelijke werking. Een behandeling is om het slachtoffer te beademen, echter is de afbraaktijd pas rond 10 uur gehalveerd.

Laudanum: drankje met 10% opium en heeft een pijnstillende en kalmerende werking.

Toevoeging B:

Dokter Karel van der Loo woonde en had zijn praktijk in de Willemstraat te Eindhoven. Vincent had veel vertrouwen in hem en vond hem Zola-achtig koel en secuur. Verschillende keren zou familie van Gogh hem consulteren.

"-en ze is direkt geexpedieerd naar een dokter in Utrecht en het heet dat ze op reis is voor de zaak -welke reis juist door haar begonnen zou worden." Etc.

"Het was zo'n doodsangst kerel,wij waren alleen in t veld toen ik dat hoorde…"

"Theo, kerel-ik ben er zo van ontdaan-Gegroet

Adieu Vincent

Herinnert gij U die eerste Mm Bovary?"

Gedachte:

Notitie 2:

Margot was  belezen en zal het boek wel gekend hebben en zich misschien in bepaalde opzichten met haar vereenzelvigd hebben. Mogelijk heeft Vincent haar op dat boek geattendeerd.

Notitie -3:

Vincent beschreef vaker een gezinswens te hebben maar had ook al een aantal hopeloze liefdes achter de rug.

Notitie 4:

Wilde Margot liefde, kinderen? Alhoewel al 43 jaar oud en misschien de laatste kans daarop. Kan ze zelfs in verwachting geweest zijn of besefte zij geen kinderen te kunnen schenken dan wel, daardoor desperaat, gezien de tegenwerking van de zussen en vader van Gogh? Heeft eventueel het gif een abortus veroorzaakt en dat ze daarom voor lange tijd bij de dokter Joh. Idenburg in Utrecht is verbleven, waar Vincent haar nog steeds opzocht? Of heeft ze zelfs Vincent niet durven te vertellen als ze zwanger geweest zou zijn of niet kunnen worden?

Fragment:

"Ik heb van daag van haar zelf uitvoerige berigten gehad, en haar broer vertelt mij dat hij ook berigt heeft gehad.

Er zijn hier gevaren van twee kanten Theo-aan den eenen kant dat van een crisis van zenuwlijden zich vormt en losbarst als van b.v. een zenuwzinkingskoorts of hersenontsteking.

Van den anderen kant bestaat er een gevaar voor melancolia of mania religiosa."

PS: godsdienstwaanzin.

Brief 458 21 september 1884 aan Theo.

Fragment:

"Met een woord wou ik U zeggen dat ik zelf eens naar Utrecht ben gegaan om haar te bezoeken. Dat ik ook met haar dokter waar ze in huis is een gesprek heb gehad, juist om zijn advies in te winnen wat ik hier moest of laten in ’t belang der gezondheid en toekomst van de patiente, ofwel doorgaan of wel me retireren."

Fragment:

"Dat zij trouwens altijd zeer debiel (= zwak) gestel is geweest en altijd zo blijven zal, dat voorlopig zoo als de zaak nu staat er twee gevaren zijn, dat om te trouwen ze te zwak is, nu althans, en teevens tegen eene scheiding ook niet tegen kan.

Dat dus als er een tijd overheen is gegaan ik een beslisten wenk zal ontvangen wat voor haar ’t beste is, scheiden of niet scheiden. Vrienden blijf ik natuurlijkerwijs in alle geval met haar, wederzijds zijn we misschien teveel gehecht.

Ik ben haast den geheelen dag toen met haar samen geweest."

Fragment:

"Mm. Bovary van wie bijna niets staat dan dat eene, hoe en waarom zij stierf-op het hooren van een slegte tijding betreffende haar vermogen maar de wijze waarop men haar verweet dat zij te oud was voor dat soort zaken."

Fragment:

"Theo-nu ik meer dan op ’t eerste oogenblik weet van wat haar zoo radeloos maakte."

Fragment:

"Doch zij, toen men haar verweet, geloofde ook dat zij iets verschrikkelijks gedaan had-En zonder iets gedaan te hebben wat ze niet mogt doen trok ze ’t dermate aan dat zij zich van alles en allen verlaten voelde."

Fragment:

"Het is voor mij verdomd touchant dat deze vrouw zegt in een soort triomf, terwijl ze toch zoo zwak was (en verslagen door 5 of 6 andere vrouwen) dat ze vergif nam, als had ze een overwinning behaald en als had ze RUST genomen-"Ik heb uiteindelijk toch liefgehad”

"Ik heb haar, veel vooruitziende, altijd gerespekteerd  betreffende een zeker punt wat in het sociale haar onteren zou, ofschoon als ik gewild had ik haar in mijn magt  had, zoodat in 't sociale zij wel degelijk haar positie zal handhaven en als ze 't goed begreep een prachtige kans heeft om juist die vrouwen die haar versloegen satisfactie te krijgen, en haar represaille te nemen."

"Het is jammer dat ik haar niet vroeger heb ontmoet-een jaar of 10 geleden b.v..

Ze maakt op mij nu den indruk van een cremona viool die bedorven is vroeger door slechte knoeiers en reparateurs.

En in den toestand waarin ik haar ontmoette was er naar me blijkt wel wat teveel aan verknoeid.

Maar oorspronkelijk was 't een zeldzaam exemplaar van groote waarde.

"Ik heb een betrekkelijk goede brief uit Utrecht gehad, dat ze in zoover hersteld is dat zij een tijd naar den Haag kan gaan waar ze voor zaken moet wezen- maar ik ben er nog verre van gerust op. Den toon van haar brieven is veel meer zelfbewust, veel juister en minder bevooroordeeld dan toen ik haar in 't begin kende.

Iets tevens als een klagt van een vogel wiens nest is uitgeroofd-tegen de maatschappij is zij minder nijdig dan ik misschien, doch ze ziet toch ook er de "kwajongens die de nesten uithalen” in en die daar schik in hebben en lagchen."

"(…) Met Vincent hebben we weer moeilijke dagen gehad. Werkelijk heeft hij een huwelijk gezocht met Marg die niet afkerig bleek te zijn maar die ook stuitte op bezwaren.

Ook aan de zijde van hare familie. Nadat de zaak vrij ruchtbaar is geworden, is Marg naar Utrecht vertrokken waar ze nu nog is. Het heet dat de betrekking is afgebroken, maar dat de vriends. zal blijven. Zij corresponderen nog voortdurend. Ook schijnt de Dr. bij wie zij logeert over V. betoogd te hebben dat er phijsieke bezwaren zijn, die de zaak onmogelijk maken. Eerst scheen V. er kalm onder te zijn en durfde ik mij daarom voor eenige dagen van huis te verwijderen, terwijl Will thuis was.

Maar die kalmte heeft weer plaats gemaakt voor heftigheid en heeft Will zich zeer bekommerd gemaakt door de meening dat hij wel eens scheen gedronken te hebben. In een veldflesch van hem vond ze drank dat agiteerde haar zeer en zij schreef erover aan Anna opdat die het dan U zou meedeelen. Toch is bij onderzoek gebleken dat hier meer schijn  dan wezen bestond, maar 't gaf Moe en mij aanleiding om er met hem over te spreken. Gij weet dat hij voor spreken eigentlijk niet vatbaar is, door den onaangename toon waarvan hij zich bedient. Dat was nu ook weer het geval, maar in hoofdzaak wast laatste bezwaar naar onze mening, niet zo bedenkelijk.

Hij schijnt zijne modellen, als hij met hen in 't veld is, een borrel te geven en zelf zeide hij, gebruikte hij er zelf ook wel eens een. Dat kan dus zoo zijn. Volgens zeggen van V. neemt hij op raad van den DR.  's-avonds eens wat drank omdat hij zulke slapelooze nachten heeft.

Ons komt dat middel zeer ongeschikt voor.

Maar de zaak met Marg blijft hem bezighouden. Hij is tegenwoordig nogal melancholiek. Wij doen ons best hem tot kalmte te brengen dat nu eerste behoefte is. Maar zijn levensbeschouwing en zijne vormen zijn zoo verschillend van de onze, dat de vraag is, of samenwonen op een zelfde plaats kan blijven voortduren op den duur.

"Margot Begemann komt dezer dagen te Nuenen  terug, ik ben altijd goede vrienden met haar gebleven en 't is op mijn aanraden dat zij niet toegegeven heeft aan haar zusters die lieten merken dat ze maar liever hadden ze wegbleef en die haar na houden dat zij huns  inziens het verbruid heeft- Integendeel heeft haar familie verpligtingen aan haar en zij heeft er der tijd haar eigen geld in de zaak gegeven toen haar broer failliet is geweest.

De zaak is hier dat indien zij en ik verkiezen van elkaar te houden, dan aan elkaar gehecht zijn-trouwens al lang geweest zijn-dit geen kwaad van ons of iets wat men ons verwijten mag-'t zij aan haar 't zij aan mij-"

"Doch-Louis Begemann-die had ook zijn bezwaren maar was zoo en bleef zoo dat zij en ik met hem konden praten, en dat het nog niet veel erger afliep is juist doordat hij humaan en bedaard was en toen dat met haar gebeurde, waar ik alleen van wist, kon hij helpen en al de anderen hinderden slechts.

En in de maatregelen toen te nemen zijn we  't volkomen eens geweest.

Drie dagen te voren trouwens had ik hem al gewaarschuwd en gezegd, ik ben bezorgd over je zuster.

Zeer zeker is het dat zij vroeger of later zoowat al die lui hier in de buurt meer of minder goedheid en diensten heeft bewezen 't zij in ziekte  't zij als ze in een of andere gelegenheid waren.

En zij en ik juist gehecht geworden zijn tijdens de ziekte van Moe.

Zij schrijft me nu nog pas: als er soms zieken zijn in Nuenen, ga er dan toch eens kijken en zie of er iets te helpen is-Enfin-er zijn duizend  dingen in haar van dien aard."

"Maar de eigentlijke schuld ligt aan haar zusters of liever vooral een der zusters die te verharder blijkt daar zij eigentlijk nog mokt en rancune heeft."

"Ik ben jegens allen van die familie voorkomend geweest en ik ben niet begonnen maar zij tegen mij en, wat ik me meer heb aangetrokken, tegen Margot opgekomen."

"Voor mij persoonlijk is een cardinaal punt van onderscheid tussen voor en na de revolutie-de omkeering van de sociale positie van de vrouw en de collaboratie die men wil tusschen man en vrouw met gelijke regten, met gelijke vrijheid."

"Luister eens–hoewel ik graag beloof dat ik jou en Moe studies zal blijven sturen, heb ik nog een verlangen dat bijna een behoefte is, om er nog een paar te maken voor mensen aan wie ik vaak denk.

Bijvoorbeeld ons nichten, de dames Mauve en le Comte; mocht je ze zien als je in Leiden bent zeg hun dan dat ik, als mijn werk hun bevalt, graag, heel graag iets voor ze wil maken, maar vooral zou ik willen dat Margot Begemann een schilderij van me had maar het via jou geven is discreter dan het haar rechtstreeks te sturen. 

Je zou me dan een genoegen doen als je ervoor kon zorgen, dat die drie mensen die ik zojuist heb vernoemd iets van mij krijgen.

Het heeft geen haast ,maar zo nu en dan heb ik toch wel het recht, ja recht om te werken voor vrienden die zoover weg zijn dat ik ze waarschijnlijk niet terug zal zien."

• Van Gogh en zijn weg, het complete werk door Jan Hulsker;
• De Brieven door het van Gogh museum;
• Van Gogh in Brabant door Noord Brabants Museum;
• Ik Voel Me Thuis Daar door de Drije Hornick;
• Heemkundekring, diverse auteurs;
• Toen Eindhoven nog Eindhoven was door Karel Vermeeren.